Ανιχνεύοντας την παραγκωνισμένη κληρονομιά των φρούτων και ξηρών καρπών του Δρόμου του Μεταξιού

Τα γνωστά μας φρούτα και οι ξηροί καρποί που θεωρούμε δεδομένα στις κουζίνες μας στη σημερινή εποχή μπορούν να εντοπιστούν σε μια μεσαιωνική πόλη στα βουνά του Ουζμπεκιστάν. Τα φυτικά κατάλοιπα που χρονολογούνται πριν από περίπου 1.000 χρόνια περιλαμβάνουν σπόρους μήλων, σταφυλιών και πεπονιών, κουκούτσια ροδάκινων και βερίκοκων, καθώς και τσόφλια από καρύδια και φιστίκια. Τα έφερε στο φως η ανασκαφή στο Tashbulak, κάποτε ένα πολυσύχναστο προπύργιο των Qarakhanids, ενός νομαδικού πολιτισμού που είχε κατακτήσει και έλεγχε μια τεράστια κεντρική αρτηρία του δικτύου εμπορίου του Δρόμου του Μεταξιού. Ξεχασμένο και εγκαταλελειμμένο εδώ και χίλια χρόνια, βρίσκεται θαμμένο εκατοστά κάτω από το χορτάρι ενός απομονωμένου βοσκοτόπου και για πρώτη φορά αποκαλύπτει τα μυστικά του. Οι κάτοικοί του έχουν παραμείνει άγνωστοι εδώ και αιώνες, παρόλο που πολλά από τα πιο δημοφιλή τρόφιμά μας πρωτοκαλλιεργήθηκαν εκεί. Τα υψηλής αξίας προϊόντα, όπως τα φρούτα και οι ξηροί καρποί, διαδόθηκαν κατά μήκος του αρχαίου Δρόμου του Μεταξιού και έγιναν δημοφιλή στις κουζίνες σε όλη τη σύγχρονη Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αφρική. Τελικά, από ό,τι φαίνεται, ο Δρόμος του Μεταξιού καθόρισε το ποια τρόφιμα τρώμε όλοι μας σήμερα, υποστηρίζουν οι επιστήμονες.

Ο Δρόμος του Μεταξιού ήταν ένα από τα κυριότερα σημεία ανταλλαγής μεταξύ της Ανατολής και της Δύσης. Τα ιστορικά αρχεία αναλύουν πώς τα αγαθά, οι ιδέες, οι πολιτιστικές πρακτικές και τα τρόφιμα μεταφέρονταν μέσω αυτής της αρχαίας περιοχής εμπορίου στην Κεντρική Ασία, αλλά, παραδοσιακά, οι ιστορικοί εστίασαν στην αλληλεπίδραση μεταξύ Ανατολικής Ασίας και Μεσογείου. Η ροή των εμπορικών αγαθών που προέρχονταν από τις περιοχές στο μέσο της διαδρομής έχει λιγότερο μελετηθεί, αν και πολλά φρούτα έχουν τις ρίζες τους σε αυτό ακριβώς το κομβικό σημείο.

Αυτός είναι ο πυρήνας μιας μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο PLOS ONE, στην οποία εξετάστηκαν σπόροι και φυτικά κατάλοιπα που βρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο του Tashbulak που βρίσκεται στους πρόποδες των βουνών Pamir του ανατολικού Ουζμπεκιστάν. Επικεφαλής της ανασκαφής ήταν ο Farhod Maksudov, από το Ινστιτούτο Αρχαιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών της Τασκένδης και ο Michael Frachetti από το πανεπιστήμιο της Washington στο St. Louis. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι πολλές από αυτές τις καλλιέργειες όχι μόνο εξαπλώθηκαν εξαιτίας του Δρόμου του Μεταξιού, αλλά και ότι είτε προήλθαν, είτε διαμορφώθηκαν άμεσα από αυτόν.

Ας πάρουμε για παράδειγμα το μήλο, το οποίο θεωρείται ότι προέρχεται από το Malus sieversii, τον πρόγονο του εγχώριου μήλου, στα βουνά Tian Shan του Καζακστάν. Η μελέτη πάει αυτή την ιδέα ένα βήμα παρακάτω, υποδηλώνοντας ότι ο Δρόμος του Μεταξιού πιθανότατα οδήγησε σε αυτό που σήμερα θεωρούμε ως μήλο, συγκεντρώνοντας μικρότερες ποικιλίες οι οποίες υβριδοποιήθηκαν, αναφέρει ο Robert Spengler, διευθυντής των Paleoethnobotanical Laboratories στο Max Planck Institute for the Science of Human History, ο οποίος πραγματοποίησε τη βοτανική ανάλυση από τα δείγματα του Tashbulak. Για τις ανάγκες της μελέτης, ο Spengler και οι συνάδελφοί του εξέτασαν τα κατάλοιπα που βρέθηκαν κοντά στο κέντρο αυτής της τοποθεσίας που βρίσκεται σε μεγάλος υψόμετρο, σε ένα σημείο που οι ερευνητές πιστεύουν ότι ήταν ένα αρχαίο παζάρι. Λόγω του υψώματος, είναι πιθανό ότι τα φρούτα να μεταφέρθηκαν από αγροκτήματα που βρίσκονταν σε πιο χαμηλές περιοχές για να πουληθούν, να καταναλωθούν ή να μεταφερθούν σε άλλα σημεία στο Δρόμο του Μεταξιού. Οι συγγραφείς θεωρούν ότι οι οπωρώνες και οι αμπελώνες γύρω από τις πόλεις, όπως η Bukhara και το Loulan, ήταν καθοριστικής σημασίας για την παραγωγή προϊόντων για ταξιδιώτες και εμπόρους.

Για διάφορους λόγους, αυτή είναι η πρώτη έρευνα που ανιχνεύει συστηματικά τις μεσαιωνικές καλλιέργειες κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού. Πολλά χρόνια πολιτικών αναταραχών στην περιοχή καθιστούσαν δύσκολο για τους επιστήμονες να κάνουν ανασκαφές στην Κεντρική Ασία. Η μελέτη των κατάλοιπων των φυτών και των σπόρων αποτελεί επίσης ένα σχετικά νέο τομέα ενδιαφέροντος στην αρχαιολογία.

"Το να ψάχνουμε για φυτικά κατάλοιπα, τα οποία είναι βασικά μικρά ανθρακούχα φύλλα, δεν είναι και τόσο εντυπωσιακό όπως το να αναζητούμε γυαλί από τη Ρώμη ή νομίσματα από τον περσικό κόσμο", σχολίασε ο Spengler.

Η μελέτη αμφισβητεί επίσης τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έχουν από καιρό φανταστεί την μετακίνηση κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού. "Όλοι έχουν κατά νου αυτά τα καραβάνια με καμήλες μεγάλων αποστάσεων που έφερναν αγαθά από την Κίνα στη Μεσόγειο. Νομίζω ότι τώρα περισσότεροι ιστορικοί έχουν δεχτεί ότι αυτός δεν είναι πραγματικά ο τρόπος που λειτουργούσε. Μπορείτε πιθανότατα να σκεφτείτε πολλά περισσότερα για τις διάφορες μετακινήσεις μικρών αποστάσεων κατά μήκος αυτών των εμπορικών κόμβων", προσθέτει ο Spengler. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο περαιτέρω μελέτες στην περιοχή είναι ζωτικής σημασίας. Υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει στο Tashbulak. Για παράδειγμα, είναι ασαφές το πώς και γιατί οι άνθρωποι έχτισαν έναν οικισμό σε τόσο μεγάλο υψόμετρο, όπου ο νυχτερινός παγετός δυσχεραίνει πολλές από αυτές τις καλλιέργειες. "Νομίζω ότι τα επόμενα χρόνια θα δείτε σημαντικές αλλαγές στην αρχαιολογία της Κεντρικής Ασίας αναφορικά με την ιστορία και την προϊστορία" καταλήγει ο Spengler. Και καθώς αυτές οι νέες ανακαλύψεις έρχονται στο φως, γίνεται όλο και πιο σαφές πόσο επιρροή είχε η Κεντρική Ασία στην πραγματική ανάπτυξη των ανθρώπινων πολιτισμών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία.

Φωτεινή Πουρνάρα