Η φιλύρα και το τίλιο δια μέσου των αιώνων

Από την αρχαιότητα πίστευαν ότι το δένδρο προστατεύει από την κακή τύχη και τους κεραυνούς. Η παρουσία του στην Ευρωπαϊκή ιστορία είναι έντονη. Στη σλαβική μυθολογία είναι ένα ιερό δέντρο, και πολλές πόλεις και χωριά έχουν πάρει το όνομά του. Δίνει επίσης το όνομά του στους μήνες Ιούνιο στην Κροατία και Ιούλιο στην Πολωνία και είναι η ρίζα του ονόματος της πόλης της Λειψίας στη Γερμανία. Οι γερμανικές πόλεις είχαν από πολύ παλιά στο κέντρο τους φιλύρες που αναπτύσσονται και χαρίζουν πλούσια σκιά. Ίσως η πιο γνωστή δενδροφύτευση πόλης με φιλύρες βρίσκεται στην ιστορική συνοικία του Βερολίνου, τη λεωφόρο Unter den Linden, η οποία πλαισιώνεται από τα συγκεκριμένα δέντρα τα οποία φυτεύτηκαν κατ 'αυτόν τον τρόπο τον 16ο αιώνα, αν και τα σημερινά μπήκαν εκεί την δεκαετία του 1950 για να αντικαταστήσουν εκείνα που είχαν κοπεί στις αρχές του 20ού αιώνα ή καταστράφηκαν κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Φαίνεται ότι η φιλύρα έχει χρησιμοποιηθεί από τους ποιητές διαχρονικά ως μια μεταφορά για τις ομορφιές της φύσης, ως δέντρο της χάριτος, της ειρήνης αλλά και των εραστών.  Στους προ-χριστιανικούς χρόνους, ήταν το δέντρο της Freya, της θεάς της γονιμότητας, της αγάπης, της δικαιοσύνης και της ευδαιμονίας και τα καρδιόσχημα φύλλα της παραπέμπουν στην αγάπη. Όταν δύο άνθρωποι ήθελαν να παντρευτούν παλιά, απλώς πίεζαν τους αντίχειρές τους πάνω στο κορμό της φιλύρας με όλη την κοινότητα τριγύρω τους και θεωρούνταν παντρεμένοι. Το ξύλο του δένδρου είναι πολύ ομαλό, ινώδες και αρκετά μαλακό. Ήταν ένα από τα αγαπημένα στη Μεσαιωνική Ευρώπη για σκάλισμα αγαλμάτων αγίων και της Παναγίας και για ταμπλώ πάνω στα οποία ζωγραφίζονταν εικόνες. Το ξύλο χρησιμοποιείται επίσης μερικές φορές για την κατασκευή μουσικών οργάνων. Ο εσωτερικός φλοιός του είναι ινώδης και μπορεί να μεταποιηθεί σε σχοινιά ή υφαντουργικές ίνες.

Την συναντάμε φυσικά και στην Ελληνική μυθολογία. Ο Δίας είχε τρία ιερά δέντρα και ένα από αυτά ήταν η φιλύρα. Ο Όμηρος, ο Οράτιος, ο Βιργίλιος και ο Πλίνιος την αναφέρουν συχνά. Σύμφωνα με έναν μύθο, οι θεοί Δίας και Ερμής μεταμφιέζονται ως αγρότες και πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα αναζητώντας φαγητό και καταφύγιο, αλλά όλοι τους αποφεύγουν και αδιαφορούν εκτός από ένα ηλικιωμένο ζευγάρι. Ο Φιλήμων και η Βαυκίς από τη Φρυγία ήταν οι μόνοι που τους φιλοξένησαν και τους περιποιήθηκαν. Οι θεοί προκάλεσαν πλημμύρα για να τιμωρήσουν όλους τους υπόλοιπους σκληρούς ανθρώπους αλλά οι δύο ευσεβείς γέροντες σώθηκαν, το σπίτι τους έγινε ναός και οι ίδιοι ιερείς. Η επιθυμία τους να πεθάνουν μαζί πραγματοποιήθηκε αργότερα και ο Φιλήμων μεταμορφώθηκε σε δρυ και η γυναίκα του σε φιλύρα.  Ένας άλλος μύθος λέει ότι όταν η σύζυγος του Τιτάνα Κρόνου η Ρέα έμαθε για τον κρυφό του έρωτα με την ωκεανίδα νύμφη Φιλύρα, ο Κρόνος μεταμορφώθηκε σε άλογο για να ξεφύγει από την οργή της και η Φιλύρα, αφού γέννησε τον κένταυρο Χείρωνα, ζήτησε από τους θεούς να μην την αφήσουν ανάμεσα στους θνητούς κι έτσι εκείνοι την μεταμόρφωσαν στο αντίστοιχο δέντρο. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι τα φύλλα του φυτού χρησιμοποιούνταν ως επιθέματα για τα δαγκώματα από φίδια.   Οι εγχύσεις τίλιου ονομάζονται "νέκταρ των βασιλέων" από την αρχαιότητα λόγω των σημαντικών ωφελημάτων τους για την υγεία. Λέγεται ότι οι στρατιώτες του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου έπιναν αυτό το αφέψημα για να έχουν ηρεμία. Την ίδια εποχή τα αποξηραμένα και κονιορτοποιημένα φύλλα της χρησιμοποιούνταν μαζί με κριθάρι και καλαμποκάλευρο για να φτιάξουν ένα είδος ψωμιού που ήταν θρεπτικό συμπλήρωμα για τους λαούς που υπέφεραν από ασιτία στα δύσκολα εκείνα χρόνια.

Η φιλύρα είναι ένα δέντρο που απαντάται στην Ευρώπη από αμνημονεύτων χρόνων. Από τη θεραπεία των πονοκεφάλων και των πεπτικών διαταραχών μέχρι την καταπραϋντική λειτουργία του νευρικού συστήματος, αυτό το ήπιο ηρεμιστικό ρόφημα  χρησιμοποιήθηκε και έγινε δημοφιλές όχι μόνο στους Ευρωπαίους αλλά  και στους ιθαγενείς Αμερικανούς. Οι φιλύρες έχουν πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής και συνήθως ζουν αρκετές εκατοντάδες χρόνια. Ορισμένα είδη επιβιώνουν ακόμη και για μια χιλιετία.  Φτάνουν έως και 40 μέτρα σε ύψος και γεμίζουν τους δρόμους της πόλης με υπέροχο άρωμα την άνοιξη. Τα νεαρά φύλλα τους χρησιμοποιούνται σε σαλάτες ή ως πηκτικός παράγοντας σε σούπες ή μαγειρευτά ενώ τα άνθη για την παρασκευή ποτών και προϊόντων φροντίδας του δέρματος για την υπέροχη μυρωδιά τους. Και, φυσικά, φύλλα, φλοιός και λουλούδια εξακολουθούν να παρασκευάζονται σήμερα ως ευεργετικό για την υγεία αφέψημα.

Φωτεινή Πουρνάρα