Eκ νέου το θέμα των μικροπλαστικών και νανοπλαστικών στα τρόφιμα

Τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά σωματίδια στα τρόφιμα επισημάνθηκαν αρχικά ως ένα πιθανό μελλοντικό ζήτημα της ασφάλειας των τροφίμων από το Δίκτυο Ανταλλαγής Αναδυόμενων Κινδύνων της EFSA, το οποίο αποτελείται από ειδικούς σε θέματα ασφαλείας των εθνικών τροφίμων. Βασισμένο σε αυτή την εργασία, το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο για την Αξιολόγηση Κινδύνων, ζήτησε την τρέχουσα ανασκόπηση από την EFSA. Το 2011, η Επιστημονική Επιτροπή της EFSA, δημοσίευσε οδηγίες για την νανοεπιστήμη και τις νανοτεχνολογίες στην τροφική αλυσίδα, οι οποίες εφαρμόζονται σε όλες τις επιστημονικές περιοχές στην αρμοδιότητα της EFSA. Ενημέρωση των οδηγιών έχει προγραμματιστεί για το 2018.

Η EFSA έχει κάνει πλήρη ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας πάνω σε αυτό το θέμα και διαπίστωσε ότι υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία σχετικά με την εμφάνιση, την τοξικότητα και την μοίρα –τι συμβαίνει μετά την χώνεψη- αυτών των υλικών, για να γίνει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση των κινδύνων. Αποκάλυψε επίσης ότι τα νανοπλαστικά χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Έτσι η ανασκόπηση επέτρεψε στην EFSA να συλλέξει επιστημονικές εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, να αναγνωρίσει τα κενά στα δεδομένα και τις γνώσεις και να προτείνει μελλοντικές ερευνητικές προτεραιότητες για να καλυφθούν τα κενά αυτά.

Η EFSA ορίζει ότι τα μικροπλαστικά κυμαίνονται σε μέγεθος από 0.1 ως 5000 μικρόμετρα (μm) ή 5 χιλιοστά. Τα νανοπλαστικά έχουν μέγεθος από 0.001 ως 0.1 μm. Η ολοένα και αυξανόμενη χρήση πλαστικών παγκόσμια, έχει δημιουργήσει τεράστιες περιοχές με πλαστικά απόβλητα που επιπλέουν στους ωκεανούς, ‘πλαστική σούπα’ όπως ονομάζονται. Έχουν εντοπιστεί περιοχές τόσο μεγάλες όσο η Γαλλία. Αυτά τα πλαστικά συντρίμμια που επιπλέουν, σταδιακά διασπώνται σε μικρότερα κομμάτια μέχρι που τελικά γίνονται μικροπλαστικά και νανοπλαστικά. Υπάρχουν πέλετ, νιφάδες, σφαιροειδή και χάντρες που επίσης κατασκευάζονται σε αυτά τα μεγέθη. Δεν υπάρχουν καθόλου δεδομένα για τα νανοπλαστικά στις τροφές αλλά υπάρχουν κάποιες πληροφορίες για τα μικροπλαστικά, ιδιαίτερα σε θαλάσσια περιβάλλοντα. Τα ψάρια παρουσιάζουν μεγάλη συγκέντρωση αλλά μιας και τα μικροπλαστικά βρίσκονται κυρίως στο στομάχι και τα εντόσθιά τους, συνήθως απομακρύνονται και οι καταναλωτές δεν εκτίθενται σε αυτά. Όμως στα δίθυρα μαλάκια και μαλακόστρακα όπως τα στρείδια και τα μύδια, η πεπτική οδός τρώγεται οπότε υπάρχει κάποια έκθεση. Έχουν επίσης εντοπιστεί στο μέλι, την μπύρα και το αλάτι. Μια πιθανή ανησυχία είναι η μεγάλη συγκέντρωση μολυσματικών ουσιών όπως τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs) και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (PAHs) που μπορούν να συσσωρευθούν στα μικροπλαστικά. Μπορούν επίσης να υπάρχουν υπολείμματα από χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται στις συσκευασίες όπως η δισφαινόλη Α (BPA). Κάποιες έρευνες επίσης αναφέρουν ότι μετά την κατανάλωση μικροπλαστικών που βρίσκονται στα τρόφιμα, αυτές οι ουσίες μπορεί να μεταφερθούν στους ιστούς. Οπότε είναι σημαντικό να υπολογιστεί η μέση πρόσληψη. Γνωρίζουμε ότι τα κατασκευασμένα νανοσωματίδια (από διαφορετικά είδη νανοϋλικών) μπορούν να εισέλθουν στα ανθρώπινα κύτταρα οπότε αυτό μπορεί να έχει συνέπειες για την υγεία. Χρειάζεται όμως περισσότερη έρευνα και περισσότερα δεδομένα. η EFSA υπολόγισε ότι μια μερίδα μυδιών (225 γρ) θα μπορούσε να περιέχει 7 μικρογραμμάρια μικροπλαστικού. Ακόμα κι αν αυτή η ποσότητα υλικού περιείχε για παράδειγμα τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις PCB και BPA που έχουν ποτέ μετρηθεί, αυτό θα είχε μικρή επίδραση στην γενική έκθεση σε αυτά τα υλικά: θα είχαμε αύξηση της έκθεσης σε PCB μικρότερη από 0,1% ή αύξηση της έκθεσης σε BPA μικρότερη από 2%. Αλλά αυτό είναι το χειρότερο σενάριο.

Οι μελλοντικές έρευνες που χρειάζονται θα πρέπει να παράγουν δεδομένα για την εμφάνιση των μικροπλαστικών και ειδικά των νανοπλαστικών στα τρόφιμα, τη μοίρα τους μέσα στον γαστρεντερικό σωλήνα και την τοξικότητά τους. Οι γνώσεις για την τοξικότητα των νανοπλαστικών είναι αναγκαίες επειδή αυτά τα σωματίδια μπορούν να διεισδύσουν σε όλων των ειδών τους ιστούς και τελικά να καταλήξουν στα κύτταρα. Η EFSA εξέτασε αυτή την περίπτωση μόνο από την πλευρά της ασφάλειας των τροφίμων, αλλά όσον αφορά τους κινδύνους για την άγρια ζωή και το περιβάλλον, άλλες οργανώσεις εξετάζουν τους βιοοικότοπους και την άγρια ζωή. Έγινε ανασκόπηση των αναφορών της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για τις Επιστημονικές Πτυχές της Προστασίας του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και συμπεριελήφθη μια νέα μελέτη με μέτρα για την καταπολέμηση των απορριμμάτων στη θάλασσα, που ανατέθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτές ήταν βασικές πηγές για τη θέσπιση ενός πλαισίου για την προσέγγιση αυτού του ζητήματος από την οπτική της ασφάλειας των τροφίμων. Το Ευρωπαϊκό Πρακτορείο Περιβάλλοντος εξέφρασε μια ευρύτερη άποψη στην έκθεσή του για την κατάσταση των θαλασσών της Ευρώπης. Η δήλωση της EFSA και οι μελλοντικές εργασίες μπορούν να συμπληρώσουν τις προσπάθειες αυτές.