Αφρική: η καλλιέργεια φοινικέλαιου απειλεί τη βιοποικιλότητα

Στην αφρικανική ήπειρο, με την πρόβλεψη για 2,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050, η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα και οι φυτείες φοινικέλαιου παρέχουν ευκαιρίες. Ταυτόχρονα, οι Αφρικανοί αντιμετωπίζουν ήδη πρωτοφανείς επιπτώσεις στην αλλαγή του κλίματος και πρέπει να παρθούν μερικές δύσκολες αποφάσεις σχετικά με τη βιώσιμη χρήση της γης, το νερό και την προστασία των δασών και της βιοποικιλότητας. Η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ οικονομίας και περιβάλλοντος δεν θα είναι τόσο εύκολη όσον αφορά στην καλλιέργεια φοινικέλαιου, σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

Τα τελευταία χρόνια, το φοινικέλαιο έχει γίνει πιο πολύτιμο. Εκτός από το ότι χρησιμοποιείται ως πρόσθετο τροφίμων (βρίσκεται ακόμη και σε προϊόντα όπως τα καλλυντικά και τα σαπούνια) έχει γίνει πλέον σημαντικό συστατικό σε πολλά βιοκαύσιμα. Το φοινικέλαιο είναι ένα βρώσιμο φυτικό λάδι που εξάγεται από τον καρπό του φοινικόδεντρου το οποίο είναι εγγενές στη Δυτική Αφρική. Μεταφέρθηκε στη Μαλαισία και την Ινδονησία πριν από πολλά χρόνια και οι δύο αυτές χώρες είναι σήμερα οι κύριοι εξαγωγείς του. Αλλά αυτό είναι πιθανό να αλλάξει, επειδή σπανίζει πια η γη για την καλλιέργεια των δένδρων αυτών στις προαναφερόμενες χώρες. Για το λόγο αυτό, οι παραγωγοί έχουν αρχίσει να εξετάζουν σοβαρά τη δημιουργία φυτειών στην Αφρική. Σε αυτή τη νέα προσπάθεια, οι ερευνητές προτείνουν ότι κάτι τέτοιο θα προκαλέσει ακόμη περισσότερα προβλήματα στους πληθυσμούς των πρωτευόντων θηλαστικών που απειλούνται με εξαφάνιση, καθώς πολλά από αυτά τα ζώα κατοικούν σε περιοχές που είναι οι πλέον κατάλληλες για καλλιέργεια φοινικέλαιου.

Μια ομάδα ερευνητών του Κέντρου Διεθνούς Συνεργασίας για την Αγροτική Έρευνα για την Ανάπτυξη (Center for International Cooperation in Agricultural Research for Development - CIRAD) και του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission's Joint Research Centre) αξιολόγησαν τις πιθανές επιπτώσεις της επέκτασης της καλλιέργειας φοινικέλαιου στην Αφρική κατά τη διάρκεια μιας μελέτης. Τα ευρήματα αυτής της έρευνας δείχνουν ότι θα είναι πολύ δύσκολο να συμβιβαστεί η ανάπτυξη της παραγωγής φοινικέλαιου στην Αφρική με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Σε τριάντα χρόνια, η καλλιέργεια φοινικέλαιου θα πρέπει να επεκταθεί κατά 53 εκατομμύρια εκτάρια (Mha), συμπεριλαμβανομένων των 44 Mha για την παραγωγή τροφίμων. Με άλλα λόγια, οι περιοχές παραγωγής αυτού του αγαθού θα πρέπει να τετραπλασιαστούν (το 2015, τα φοινικόδεντρα καταλάμβαναν 20 Mha). Η μελέτη αποκαλύπτει ότι ένα σύνολο 273 Mha γης θα μπορούσε να καλλιεργηθεί με φοινικέλαιο στην Αφρική: 84 Mha με χαμηλή απόδοση, 139 Mha με μέση απόδοση και μόνο 50 Mha με υψηλή απόδοση. Μια επένδυση που θα έχει αντίκτυπο στη βιοποικιλότητα.

Σύμφωνα με τον Ghislain Vieilledent, οικολόγο στο CIRAD και έναν από τους συγγραφείς της μελέτης: "Με τη διασταύρωση αυτών των αριθμών με στοιχεία σχετικά με την ευπάθεια των πρωτευόντων θηλαστικών, η καλλιέργεια φοινικέλαιου θα ήταν δυνατή μόνο με μικρό αντίκτυπο στα πρωτεύοντα, στα 3,3 Mha (μια έκταση λίγο μεγαλύτερη από το Βέλγιο). Ένα ποσοστό που θα μπορούσε να μειωθεί σε 0,13 Mha, αν χρησιμοποιηθεί μόνο υψηλής απόδοσης γη". Ωστόσο, αυτές οι εκτάσεις αντιστοιχούν μόνο στο 6,2% και το 0,2% αντίστοιχα των 53 Mha γης που απαιτούνται για να καλύψουν την εκτιμώμενη αύξηση της ζήτησης φοινικέλαιου το 2050. Η Αφρική τίθεται σε κίνδυνο, διότι έχει ένα φυσικό πλεονέκτημα που ευνοεί την καλλιέργεια φοινικέλαιου.

Βιοποικιλότητα σε κίνδυνο

Σύμφωνα με το International Union for Conservation of Nature, το 37% των 193 ειδών των πρωτευόντων θηλαστικών που ζουν στην Αφρική απειλούνται με εξαφάνιση εξαιτίας της υλοτομίας, της εξόρυξης, της γεωργίας αλλά και της εμπορίας τους. Οι αριθμοί αυτοί θα μπορούσαν να αυξηθούν εάν ο χώρος ζωής τους καταστραφεί για την προώθηση της καλλιέργειας φοινικέλαιου. Τα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως επισημαίνει η μελέτη, είναι καλοί δείκτες της βιοποικιλότητας στο σύνολό της. Διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο επειδή "με την διασπορά των σπόρων, παίζουν ρόλο στη διατήρηση της σύνθεσης των δασικών οικοσυστημάτων". Οι ερευνητές στο τέλος της μελέτης δηλώνουν χωρίς δισταγμό ότι θα είναι επομένως δύσκολο να συνδυαστεί η καλλιέργεια φοινικέλαιου και η βιοποικιλότητα.

Προτεινόμενες λύσεις

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η οικολογική καταστροφή μπορεί να αποφευχθεί. Σύμφωνα με τον Vieilledent, "για τη διατήρηση της αφρικανικής βιοποικιλότητας, υπάρχουν λύσεις. Θα μπορούσαμε να αυξήσουμε τις αποδόσεις των σημερινών φυτειών μέσω της χρήσης ελαιούχων σπόρων υψηλής απόδοσης και της υιοθέτησης των βέλτιστων γεωργικών πρακτικών ». Στο πλαίσιο αυτό, πρωτοβουλίες όπως το Roundtable on Sustainable Palm Oil που προωθεί την αειφόρο παραγωγή φοινικέλαιου μπορούν να υποστηριχθούν από τους Αφρικανούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Το βιοντίζελ θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει εναλλακτική λύση για το φοινικέλαιο, πράγμα που θα μείωνε το τρέχον ποσοστό κατανάλωσης στις πιο βόρειες χώρες, για παράδειγμα. Άλλες συστάσεις περιλαμβάνουν την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών, την αξιοποίηση επιτυχημένων εκστρατειών και τη μείωση της ζήτησης φοινικέλαιου.

Φωτεινή Πουρνάρα