Το εκφραστικό ανθρώπινο πρόσωπο διηγείται την ιστορία της εξέλιξης του είδους μας μέσω της διατροφής και της κοινωνικής δομής

Το ανθρώπινο πρόσωπο είναι ταυτόχρονα μοναδικό και κοινό, μηχανικό αλλά και εκφραστικό, μοντέρνο αλλά και συνάμα αρχαίο. Για περισσότερα από 4 εκατομμύρια χρόνια, τα χαρακτηριστικά μας έχουν με αργό ρυθμό μεταμορφωθεί σε αυτό που βλέπουμε σήμερα στον καθρέφτη, χωρίς να είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα υπάρξει συνέχεια στην εξέλιξή του.

Η νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature Ecology & Evolution, αποτελεί έργο οκτώ από τους σημαντικότερους εμπειρογνώμονες στον κόσμο στην εξέλιξη του ανθρώπινου προσώπου. Στο επίκεντρο της πρόσφατης αυτής ανάλυσης είναι μια προσπάθεια να απαντηθεί ένα πολύ βασικό ερώτημα: Γιατί μοιάζουμε τόσο διαφορετικοί από τα άλλα, εξαφανισμένα ανθρωποειδή, καθώς και από τα πρωταρχικά μας ξαδέλφια, όπως ήταν οι χιμπατζήδες και οι bonobos; Τα πρόσωπά μας έχουν μικρύνει με την πάροδο του χρόνου. Το ερώτημα είναι γιατί; "Γνωρίζουμε ότι άλλοι παράγοντες όπως η διατροφή, η αναπνευστική φυσιολογία και το κλίμα συνέβαλαν στη μορφή του σύγχρονου ανθρώπινου προσώπου", λέει ένας από τους εμπλεκόμενους επιστήμονες, ο Paul O'Higgins του Πανεπιστημίου του York, προσθέτοντας ότι "να ερμηνεύσει κανείς την εξέλιξή του μόνο από αυτούς τους παράγοντες, θα ήταν μια υπεραπλούστευση". Ο William Kimbell του Πανεπιστημίου της Arizona, που συμμετέχει επίσης στη μελέτη, το θέτει ως εξής:

«Είμαστε προϊόν του παρελθόντος μας. Η κατανόηση της διαδικασίας με την οποία γίναμε άνθρωποι μας δίνει το δικαίωμα να αναρωτηθούμε για την ανατομία μας και συγκεκριμένα για το ποια διαφορετικά μέρη της ανατομίας μας δείχνουν το ιστορικό μονοπάτι προς τη σύγχρονη εποχή».

Το συρρικνούμενο ανθρώπινο σαγόνι

Η μεταβαλλόμενη διατροφή μας θεωρείται ο πρωταρχικός παράγοντας στη μείωση του μεγέθους των σαγονιών μας που ξεκίνησε καθώς αρχίσαμε να μαγειρεύουμε και να κόβουμε την τροφή μας περίπου 10.000 χρόνια πριν. Δεν χρειάζονταν πλέον τέτοια ισχυρά σαγόνια για την παμφάγα διατροφή μας, και το όφελος της συνθλιπτικής δυνατότητας μάσησης δεν ήταν πλέον ο κύριος παράγοντας στη φυσική επιλογή. Δεν είναι τυχαίο ότι η τάση προς ένα μικρότερο πηγούνι επιταχύνθηκε με την εμφάνιση της αρχής της γεωργίας.

Διαβάστε: 
Ανιχνεύοντας την παραγκωνισμένη κληρονομιά των φρούτων και ξηρών καρπών του Δρόμου του Μεταξιού

Προσαρμογή

Όσον αφορά τις άλλες περιοχές του προσώπου, η ιστορία είναι ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Φαίνεται ότι η μετάβασή μας στην κοινότητα απαιτούσε και μεγαλύτερη επικοινωνία. Ενώ οι επιστήμονες υποθέτουν ότι τα ισχυρά φρύδια του Homo erectus και των Νεάντερταλ ήταν αποτελεσματικά για να εκφράσουν την επιθετικότητα, τη δύναμη και την κυριαρχία - όπως βλέπουμε στους μεγάλους πιθήκους - αυτά τα σήματα δεν ήταν πια ωφέλιμα για τους ανθρώπους όταν άρχισαν να συγκεντρώνονται σε κοινότητες. "Μπορούμε τώρα να χρησιμοποιήσουμε τα πρόσωπά μας για να σηματοδοτήσουμε περισσότερες από 20 διαφορετικές κατηγορίες συναισθημάτων μέσω της συστολής ή της χαλάρωσης των μυών", αναφέρει ο O'Higgins. "Είναι απίθανο οι πρώτοι ανθρώπινοι πρόγονοί μας να είχαν την ίδια επιδεξιότητα προσώπου, καθώς η γενική μορφή του προσώπου και οι θέσεις των μυών ήταν διαφορετικές".

Οι αλλαγές στη φυσιολογία μας έχουν δώσει τη δυνατότητα να επικοινωνούμε πολύ πιο αποτελεσματικά σε ομάδες και είναι εύκολο να φανταστούμε πώς το να τα πάμε καλά με τους άλλους οδήγησε σε μεγαλύτερη πιθανότητα αναπαραγωγής. Πριν από την άφιξη της γλώσσας ειδικότερα, η ικανότητα επικοινωνίας και έκφρασης φιλικών και άλλων συναισθημάτων μέσω του προσώπου ήταν αποφασιστικής σημασίας για την αποδοχή των άλλων.

Μελλοντική εξέλιξη

Σύμφωνα με τον O'Higgins, πιθανότατα δεν έχουμε ολοκληρώσει την εξέλιξή μας. "Υπάρχουν όμως όρια για το πόσο μπορεί να αλλάξει το ανθρώπινο πρόσωπο, για παράδειγμα, η αναπνοή απαιτεί μια επαρκώς μεγάλη ρινική κοιλότητα, όμως μέσα στα όρια αυτά η εξέλιξη του ανθρώπινου προσώπου είναι πιθανό να συνεχιστεί όσο επιβιώνει το είδος μας, μεταναστεύει και συναντά νέες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες" Έτσι, λοιπόν, το πρόσωπό μας είναι ένας καθρέφτης του παρελθόντος, ένα μέρος μιας μακράς, διαρκούς ιστορίας με πρωταγωνιστές τους προγόνους μας.

Φωτεινή Πουρνάρα